काठमाडौं । भारतका पाँच राज्यको विधानसभा चुनाव अहिले अन्तिम चरणमा पुगेको छ । तर यस अवधिमा राजनीतिका भाषणमा पछिल्लो समय प्रयोग भएका शब्दहरूले फेरि त्यहाँको राजनीतिक सियासतमा चर्चा कमाइ रहेको छ । 

पछिल्लो समय शब्दको चक्रव्यूहमा ‘पनौती’ देखि ‘मूर्खको सरदार’ र ‘आरएसएसको अन्डरवियर’ देखि ‘खाकी चड्डी’ सम्मका शब्दहरू प्रयोग भएका   छन् । तर, अहिले राजनीतिक भाषणमा कांग्रेस आइका नेता राहुल गान्धीले प्रयोग गरेको ‘पनौती’ शब्दमा सत्तारुढ दल भारतीय जनता पार्टी (भाजपा) अल्झिएको छ । भाजपाले प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीलाई संकेत गरेर राहुल गान्धीले प्रयोग गरेको शब्दलाई लिएर अहिले कांग्रेसमाथि नै प्रहार गर्न सुरु गरेको भारतीय सञ्चारमाध्यमहरुले नै जनाएका छन् । भाजपाले कांग्रेसलाई ‘पप्पु’, ‘मुर्खोका सरदार’, ‘राहुकाल’ जस्ता शब्द प्रयोग गरेको छ ।

वास्तवमा, भारत र अष्ट्रेलियाबीचको फाइनलमा प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदी सहभागी हुँदा देशको राजनीतिमा ‘पनौती’ शब्द सबैभन्दा चर्को मुद्दा बनेको  थियो ।  विश्वकप फाइनलको दिन र त्यसको भोलिपल्ट सामाजिक सञ्जालमा ‘पनौती’ शब्द पनि चल्न थाल्यो । कांग्रेस नेता राहुल गान्धीले सार्वजनिक सभामा विगत केही दिनदेखि प्रचलनमा रहेको ‘पनौती’ शब्दको उल्लेख गरेपछि स्थिति राजनीतिक रूपमा चर्किएको हो । यो सम्पूर्ण मामिलामा भारतीय जनता पार्टी आक्रामक बनेपछि कांग्रेसले पनि यो सम्पूर्ण मामिलामा भारतीय जनता पार्टीलाई घेरा हाल्न थाल्यो । काङ्ग्रेसका प्रवक्ता पवन खेडाले भारतीय जनता पार्टीका नेताहरूले कांग्रेसका नेताहरूलाई राहुकाललगायतका पप्पु र मूर्खको सरदार जस्ता शब्द प्रयोग गरिरहँदा भाषाको इज्जत कहाँ रह्यो भन्दै प्रश्न पनि गरेका छन् ।

वास्तवमा लामो समयदेखि राजनीति बुझेका विज्ञहरू राजनीतिमा भाषाको गरिमाको ख्याल नगरेको यो पहिलो पटक नभएको बताउँछन् । भारतका वरिष्ठ पत्रकार तथा राजनीतिक विश्लेषक रमेश शाक्य भन्छन्, ‘यो राजनीतिक युगमा हेर्ने हो भने भारतीय जनता पार्टी र कांग्रेसका नेतालगायत अन्य धेरै राजनीतिक दलका नेताहरूले यस्तो शब्द छनोट गरेका छन्, जुन भन्न गाह्रो छ । बोल्न पनि गाह्रो ।’ तेलंगानामा कांग्रेस र एआईएमआईएमका नेताहरूले अभद्र शब्द प्रयोग गरेको उनको भनाई छ । कांग्रेस नेता पी रेवन्त रेड्डीले असदुद्दीन ओवैसीलाई शेरवानी मुनि खाकी सर्ट लगाएको बताए । यो भनाई पछि ओवैसीले रेड्डीलाई आरएसएसको अन्डरवियर लगाएर लाठी प्रयोग गरेको बताए ।

वरिष्ठ पत्रकार रमेश शाक्यले ठूला नेतामाथि आरोप–प्रत्यारोप गर्दा अभद्र शब्दको आगो झनै तितो हुने बताउँछन् । तर राजनीतिक मैदानमा यस्ता शब्दहरू चुनावको समयमा धेरै बोलिन्छन् ।

राजनीतिमा यस्तो भाषा प्रयोग भएको यो पहिलो पटक नभएको राजनीतिक विज्ञहरू बताउँछन् । यसअघि पनि राजनीतिक मञ्च र विभिन्न कार्यक्रममा धेरै कठोर शब्दको प्रयोग भइसकेको छ । वरिष्ठ पत्रकार जफर अहमद भन्छन् उत्तर प्रदेशमा चुनावको समयमा मुलायम सिंहका लागि मुल्ला मुलायम जस्ता शब्दहरू प्रयोग गरिएको थियो । त्यसैगरी नेताहरूका लागि जोकर जस्ता शब्दहरू पनि खुलेर प्रयोग हुन थालेका छन् । वरिष्ठ पत्रकार तथा राजनीतिक विश्लेषक बृजेश शुक्ला राजनीतिमा शब्दको छनोट निकै महत्वपूर्ण हुने बताउँछन् । राजनीतिमा धेरै पटक यस्ता शब्दहरू प्रयोग गरिन्छ, जसबाट कुनै राजनीतिक फाइदा हुँदैन तर राजनीतिमा चर्चाको विषय अवश्य बन्ने गर्छ । लामो समयदेखि सबै राजनीतिक दलले राजनीतिमा यस्ता शब्द प्रयोग गर्दै आएको उनको विश्वास छ ।

राजनीतिमा यस्ता शब्दहरू प्रयोग हुने मात्रै नभएर धेरै नाराहरू पनि यस्तै तरिकाले तयार पारेर राजनीतिमा प्रयोग हुने गरेको उनको भनाइ छ । स्वतन्त्रताको समयदेखि अहिलेसम्म राजनीतिमा जुन ढंगले नाराहरू लोकप्रिय भएका छन् र ती नाराहरूलाई प्रयोग गरेर राजनीति सञ्चालन भएको छ, त्यो फरक युग हो ।

भाषाविज्ञान र यसको प्रभाव केन्द्रका राष्ट्रिय संयोजक जेपी लोढा राजनीतिमा भाषा, भाषाशैली र देहबोलीको ठूलो महत्त्व रहेको बताउँछन् । तपाईंले शरीरको भाषा र भाषाको माध्यमबाट धेरै हदसम्म मानिसहरूलाई प्रभावित गर्नुहुन्छ। धेरै पटक नकारात्मक रुपमा बाहिर आए पनि राजनीतिमा यसको चर्चा धेरै हुन्छ । यो भाषाशैलीले राजनीतिमा कत्तिको प्रभाव पार्छ वा चुनाव जित्ने वा हार्दा कति असर गर्छ भन्ने कुराको मूल्याङ्कन हुन नसकेको उनको विश्वास छ । (नेपाल न्यूज बैंक)