काठमाडौं । नाटकीय शैलीमा परिवर्तन भएको अमेरिका र रुसबीचको सम्बन्ध  तिव्रगतिमा अगाडि बढिरहेको छ । डोनाल्ड ट्रम्पको दोस्रो कार्यकाल सुरु भएतगत्तै दुइ देशका शीर्ष नेताहरुबीच सकारात्मक संवाद थालिएसँगै शत्रुवत् सम्बन्ध रहेका दुइ विश्वशक्ति राष्ट्र हातेमालो गर्न हतारिएका छन् । रुसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिन र अमेरिकी समकक्षी ट्रम्प परममित्रमा रुपान्तर भैरहेका छन् । फलस्वरुप दुइ देशमा कुटनीतिक उपस्थिति स्थापना गर्ने उदेश्यले यतिबेला टर्किको राजधानी इस्तानबुलमा उच्च तहका कुटनीतिज्ञहरुको गोप्य बैठक जारी रहेको छ ।  

इस्तानबुलमा रूसी र अमेरिकी प्रतिनिधिमण्डलहरू बीचको वार्ता दुई देशहरू बीचको अघिल्लो अन्तरक्रियामा टेकेर भइरहेको छ । वार्ताको विरणहरू समयमै उपलब्ध गराइने क्रेमलिनका प्रवक्ता दिमित्री पेस्कोभले बताएका छन ।

'हाल इस्तानबुलमा विज्ञ तहको बैठक चलिरहेको छ, हाम्रा कूटनीतिज्ञहरूले दुई राष्ट्रपतिबीच भएको फोन वार्तामा भएको समझदारी र रियादमा उच्चस्तरीय प्रतिनिधिमण्डलबाट भएका सहमतिलाई निरन्तरता दिइरहेका छन्। हामी आफैं अगाडि नजाऔं, वार्ताको नतिजाको विवरण कुनै न कुनै रूपमा उपलब्ध हुनेछ,' प्रवक्ताले सम्वाददाताहरुसँग भने।

अमेरिकी महावाणिज्यदूतको इस्तानबुल निवासमा दुई देशका दूतावास सञ्चालनका विषयमा वार्ता भइरहेको छ । रुसी विदेशमन्त्री सर्गेई लाभरोभका अनुसार वार्ताकारहरू ूउच्च(स्तरीय कूटनीतिज्ञ र विशेषज्ञहरूू हुन्। बैठक बन्द ढोका भैरहेको छ र यो कति समय जारी रहेनछ भनेर कुनै जानकारी उपलव्ध छैन । विभिन्न देशका पत्रकारहरु वार्ता सम्पन्न हुने प्रतिक्षामा निवासको आँगनमा तैनाथ छन् ।

आज सुरु भएको यो वार्ता गत साता फेब्रुअरी १८ मा रियादमा रूसी र अमेरिकी प्रतिनिधिमण्डलहरू बीचको उच्च(स्तरीय बैठकमा भएको सहमतिको निरन्तरता हो । दुवै देशहरूमा दूतावासका कर्मचारीहरूको कटौती सन् २०१४ मा सुरु भएका थियो, जब वाशिंगटनले रूस तर्फ "प्रणालीगत नियन्त्रण" को नीति अपनायो। कूटनीतिक तनावको विगत दशक कस्तो थियो भन्ने संक्षिप्त विवरण यस्तो छ-

-जनवरी २०१६ मा, ओबामा प्रशासनले ूअमेरिकी कूटनीतिज्ञहरूको काममा रूसी अधिकारीहरूको हस्तक्षेपू र रूसमा गैर(सरकारी संस्थाहरूको कथित उद्धृत गर्दै छ जना मध्ये पाँच रूसी मानार्थ कन्सुलरहरूको मान्यता रद्द गर्यो। त्यस वर्ष पछि, अमेरिकाको राष्ट्रपति निर्वानमा रूसले हस्तक्षेप आरोप लाग्यो । जसले रिपब्लिकन डोनाल्ड ट्रम्पलाई निर्वाचित गरेको देख्यो। प्रतिक्रियामा, ओबामा प्रशासनले रुसी विरोधी प्रतिबन्धहरू लगाएको थियो र ३५ रूसी कूटनीतिज्ञहरूलाई निष्कासन गर्‍यो, र अमेरिकामा रूसी कूटनीतिक सम्पत्तिहरू पनि कब्जा गर्‍यो । रूसले सुरुमा प्रतिशोधबाट टाढा रह्यो, तर ट्रम्प प्रशासनले थप प्रतिबन्धहरू कडा गरेपछि जुलाई २०१७ मा प्रतिक्रिया दियो। रुसी विदेश मन्त्रालयले अमेरिकी विदेश मन्त्रालयलाई मस्कोमा रहेको अमेरिकी दूतावासका कर्मचारी र सेन्ट पिटर्सबर्ग, येकातेरिनबर्ग र भ्लादिभोस्टोकमा रहेको वाणिज्य दूतावासको संख्यालाई अमेरिकामा रहेका रुसी कूटनीतिज्ञहरूको सङ्ख्यासँग मिलाउन आग्रह गरेको थियो जसको परिणामस्वरुप, रुसमा रहेका अमेरिकी कूटनीतिक कर्मचारीको संख्या ४५५ मा घटाइएको थियो, जसमा ७५ जना कर्मचारीलाई युद्धमुक्त गर्न बाध्य पारिएको थियो ।  

-मार्च २०१८ मा, अमेरिकी विदेश विभागले सिएटलमा रहेको रुसी महावाणिज्य दूतावास बन्द गर्ने र संयुक्त राष्ट्र संघमा रुसको स्थायी नियोगका १२ सदस्यसहित ६० रुसी कूटनीतिज्ञहरूलाई निष्कासन गरेको घोषणा गर्‍यो। यी उपायहरू बेलायतसँग ऐक्यबद्धतामा लगाइएका प्रतिबन्धहरूको हिस्सा थिए, जसले रसियालाई सालिस्बरीमा पूर्व जिआरयु अधिकारी सर्गेई स्क्रिपललाई विष दिएको आरोप लगाएको थियो। तेस्रो देशमा भएको घटनामा कूटनीतिज्ञहरूलाई निष्कासन गरिएको अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्धमा यो पहिलो पटक हो। रुसले ६० अमेरिकी कूटनीतिज्ञहरूलाई निष्कासन गरेर र सेन्ट पिटर्सबर्गमा रहेको अमेरिकी महावाणिज्य दूतावास बन्द गरेर बदला लियो।

डिसेम्बर २०२० मा, अमेरिकी विदेश विभागले संयुक्त राज्यमा रूसी कूटनीतिज्ञहरूको पोस्टिंगको अवधिमा एकतर्फी रूपमा तीन वर्षको सीमा लगाएको छ- यो नियम कुनै पनि अन्य देशमा लागू हुँदैन। पालना गर्न अस्वीकार गर्ने कूटनीतिज्ञहरूलाई उनीहरूको प्रतिरक्षा खोसियो र निष्कासन गरियो। त्यसपछि अमेरिकामा पठाइएका सबै रूसी कूटनीतिज्ञहरूलाई प्रवेश भिसा दिइएन।

२०२१ को प्रारम्भमा, रूसी अधिकारीहरूले भर्खरै सुरु भएको बाइडेन प्रशासनसँग कूटनीतिक सम्बन्धमा 'शून्यमा रिसेट' को प्रस्ताव राखे, तर प्रस्ताव अस्वीकार गरियो। अप्रिल २०२१ सम्म, २०२० अमेरिकी चुनावमा रूसी हस्तक्षेपको आरोपमा बढ्दो तनावको बीचमा, वाशिंगटनले दस रूसी कूटनीतिज्ञहरूलाई निष्कासन गर्‍यो, केहीलाई खुफिया अपरेटिभहरू भएको दाबी गर्दै। प्रतिक्रियामा, मस्कोले दस अमेरिकी कूटनीतिज्ञहरूलाई निष्कासन गर्‍यो र अमेरिकी कूटनीतिक नियोगहरूमा कडा नियमहरू लागू गर्‍यो, जसमा रूस भित्र यात्राको लागि विशेष अनुमतिहरू आवश्यक पर्ने र त्यस्ता यात्राहरूको संख्या सीमित गर्ने भन्ने थियो।

-अगस्ट २०२१ सम्म, मस्कोमा रहेको अमेरिकी दूतावासले १२० कर्मचारी मात्रै काम गरिरहेको थियो, यो पाँच वर्षमा सबैभन्दा कम कर्मचारी संख्या हो। त्यस्तै, २०२२ को शुरुवातमा, व्यापार यात्रामा प्रतिबन्धका कारण थप कर्मचारीहरू प्रस्थान गरेपछि वाशिंगटनमा रहेको रूसी दूतावासलाई १८४ कूटनीतिज्ञहरूमा घटाइएको थियो।

-फेब्रुअरी र मार्च २०२२ को बीचमा, अमेरिकाले संयुक्त राष्ट्र संघमा रुसको स्थायी नियोगका सदस्यहरू सहित १४ रूसी कूटनीतिज्ञहरूलाई 'व्यक्तिगत गैर ग्राटे' घोषणा गर्‍यो। त्यसको बदलामा रुसी विदेश मन्त्रालयले अमेरिकालाई निष्कासन गर्नुपर्ने अमेरिकी कूटनीतिज्ञहरूको सूची उपलब्ध गराएको थियो। अक्टोबर २०२३ मा, मस्कोले अमेरिकी दूतावासका प्रथम र दोस्रो सचिवहरूलाई निष्कासन गरेपछि वाशिंगटनले थप दुई रुसी कूटनीतिज्ञहरूलाई देश छोड्न आदेश दियो।

-जुन २०२४ मा, अमेरिकी अधिकारीहरूले वाशिंगटन र न्यूयोर्कमा रूसी भिसा केन्द्र कार्यालयहरू बन्द गरे, द्विपक्षीय सम्बन्धलाई थप तनावपूर्ण बनायो।

यी घटनाहरु यथावत रहेकै बेला रातारात शत्रुवत सम्बन्धमा रहेका विश्व शक्तिहरु अँगालोमा बेरिन तयारी गरिरहेका छन् । संयुक्त राष्ट्र संघ बैठकमा अमेरिकाले युक्रेनको विपक्षमा उभ्याएर रुसलाई प्रशन्न मात्र तुल्याएन युक्रेन र रुस सीमामा रहेको भनिएको विशाल युरेनियम खानीमा साझेदारी गर्न पाउने मार्ग पनि प्रशस्त गरेको छ । तिव्र गतिमा बढेको अमेरिका र रुसको सम्वन्ध सुधारको यात्राले विश्वको राजनीतिक मानचित्र नै परिवर्तन हुने र शक्ति सन्तुलनको मापदण्डमा आमूल फेरबदल हुने कुटनीतिक विश्लेषण भैरहेका छन् । फायल फोटो